sphygmomanometer,

बायोमेडिकल टेक्नॉलॉजीज 

 १. स्फिग्मोमॅनोमीटर:

Fig. Biomedical technologies

 (स्फिगमोस = नाडी: मनो-मीटर = दबाव मोजणे) रक्तदाब मोजण्यासाठी आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी  प्रणालीची स्थिती शोधण्यासाठी वापरल्या जाणार्‍या इन्स्ट्रुमेंटला   स्फिगमोमनोमीटर म्हणतात. स्फिग्मोमनोमीटरला रक्तदाब   यंत्र किंवा रक्तदाब मीटर देखील म्हणतात. हे प्रथम रीवा रोकी यांनी आखले आणि नंतर नोव्ह रेकलिंगहॉसेन यांनी सुधारले. 

स्फिगमोमनोमीटरमध्ये सामान्यत, इन्फ्लॅटेबल कफ (inflatable cuff) , मोजमाप  (measuring unit) नावाचे युनिट, मॅनोमीटर आणि दोन जोडण्यासाठी ट्यूब असते. 

अशा मॉडेल्समध्ये जे आपोआप चलनवाढ होत नाही, बल्ब ट्यूबद्वारे कफला जोडलेले असतात.

ऑपरेटरला नियंत्रित पध्दतीने सिस्टमवर दबाव खाली येण्यास परवानगी देण्याकरिता ऑपरेटरसाठी समायोज्य स्क्रू झटका (screw valve) असताना चलनवाढीच्या बल्बमध्ये दाबांची अयोग्यपणाची गळती टाळण्यासाठी एक-मार्ग वाल्व  असतो.

• स्फिग्मोमनोमीटरचे प्रकार:

स्फिगमोमनोमीटर दोन प्रकार आहेत,

 १. डिजिटल स्फिगमोमनोमीटर :

हे आधुनिक, ऑपरेट करणे सोपे आणि गोंगाट वातावरणात व्यावहारिक आहे. परंतु सर्व रुग्ण गटांसाठी ते प्रमाणित केलेले नाही आणि फारच चुकीचे वाचन देऊ शकते. 

२. मॅनोमेट्रिक स्फिगमोमनोमीटर : 

हे जुन्या काळातील स्फिग्मोमनोमीटर आहे परंतु हे अधिक अचूक आहे आणि तरीही ते वापरात आहे.

• धमनीच्या रक्तदाबांचे मोजमाप (कार्यरत) :

 Fig. stethoscope

रक्तदाब  हे पाराच्या स्तंभात किती उच्च पातळीवर ढकलू शकते त्या प्रमाणात मोजले जाते. वेंट्रिकल्सच्या संकुचन दरम्यान दबाव अधिकतम असतो आणि जेव्हा वेंट्रिकल्स विश्रांती घेण्यास प्रारंभ करतात तेव्हा ते कमीतकमी कमी होते. 

वेंट्रिकल्सच्या संकुचन दरम्यान रक्तदाब्यास सिस्टोलिक म्हणतात आणि वेंट्रिकल्सच्या विश्रांती दरम्यान रक्तदाब डायस्टोलिक (diastolic) म्हणतात. ब्लड प्रेशर मोजण्यासाठी वापरल्या जाणार्‍या इन्स्ट्रुमेंटला स्फिग्मोमनोमीटर म्हणतात.

instrument  इन्स्ट्रुमेंट प्रथम हृदयाच्या पातळीवर ठेवले जाते आणि ब्रेफियल brachial arteryआर्टरी वर कफ वरच्या हाताभोवती बांधला जातो. रबर बल्बचा वापर करून, ब्रेफियल धमनीवर बाह्य दबाव निर्माण करण्यासाठी कफ फुगविला जातो. बाह्य दबावामुळे ही धमनी अवरोधित आहे. 

अशा प्रकारे बाह्य दाब रक्तदाबापेक्षा जास्त आहे. या क्षणी, कफच्या खाली स्टेथोस्कोपीद्वारे (stethoscope) कोणतेही धडधडणे ऐकले जात नाही. मग धडधड ऐकण्यापर्यंत दाब हळूहळू सोडला जातो. हे मॅनोमीटरवर नोंदवले जाते आणि सिस्टोलिक रक्तदाब म्हणून नोंदवले जाते.

 हा साधारणपणे 120 mm  पारा आहे. दबाव पुढे सोडला जातो जेणेकरुन रक्त कोणत्याही धमकीशिवाय धमनीमधून वाहू शकेल आणि धडधडणे ऐकले नाही. हे मॅनोमीटरवर (manometer )नोंदवले जाते आणि डायस्टोलिक रक्तदाब म्हणून नोंदवले जाते.

 हा सामान्यत: पारा 80mm  असतो. रक्तदाब सिस्टोलिक-डायस्टोलिक म्हणून व्यक्त केला जातो. सामान्य माणसामध्ये ते 120/80 आहे. तरीही एका व्यक्तीकडून दुसर्‍या व्यक्तीतील फरक पाहिले जातात. म्हणून, सिस्टोलिक प्रेशरची सामान्य मूल्ये 100 /140 पर्यंत घेतली जातात आणि डायस्टोलिक प्रेशरसाठी 60 ते 90 म्हणून घेतले जातात.

२. हेमोमीटर किंवा हीमोग्लोबिनोमीटर :

Fig. blood test sample

रक्तातील हिमोग्लोबिनची टक्केवारी एकाग्रता मोजण्यासाठी वापरल्या जाणा.  या  यंत्रांना हेमोमीटर म्हणतात आणि नियोजित तंत्राला हेमोग्लोबिनोपैथी म्हणतात.

 हिमोग्लोबिन हा आरबीसीचा मुख्य घटक आहे. हे प्रामुख्याने ऑक्सिजन आणि काही प्रमाणात कार्बन डाय ऑक्साईडची वाहतूक करते. 

जेव्हा संपूर्ण संतृप्त होते तेव्हा प्रत्येक ग्रॅम हिमोग्लोबिनमध्ये साधारणत: 1.34 मिलीलीटर ऑक्सिजन असतो. हिमोग्लोबिन Hb हा एक महत्वाचा आणि महत्वाचा संयुग आहे, अशक्तपणासारख्या विशिष्ट रोगांच्या निदानासाठी त्याचे अनुमान आवश्यक आहे. 

हिमोग्लोबिनच्या Hb अंदाजासाठी, सहलीचे हेमोग्लोबिनोमीटर हे मोठ्या प्रमाणात वापरले जाणारे साधन आहे. सहलीची पद्धत तपकिरी रंग असलेल्या हेमोग्लोबिनला acids हेमॅटिनमध्ये रूपांतरित करण्यावर आधारित आहे.

• प्रक्रिया किंवा कार्यरत :

•  हिमोग्लोबिन ट्यूब एन -

10 एचसीएलकडे 20 गुणांपर्यंत भरली जाणे आवश्यक आहे. यासाठी, रक्त जोडले जाते, जे हिमोग्लोबिन पिपेटवर विशिष्ट चिन्ह (0.2 मि.ली.) पर्यंत शोषले जाते. मिश्रण ढवळले जाते आणि सुमारे 7-10 मिनीटे ठेवले जाते.

 नंतर, तपकिरी काचेच्या मानक (तुलना) सह रंगसंगती प्राप्त होईपर्यंत डिस्टिल्ड वॉटर जोडले जाते, जे प्रदान केले जाते. नंतर, ट्यूबच्या जीएम% बाजूस वाचन घेतले जाते. 

हिमोग्लोबिनची नोंद ग्राम-100 मिली. भारतीय पुरुषांमध्ये, रक्ताची श्रेणी 13.5 ते 18 ग्रॅम एचबी -100 मिलीलीटर आहे. भारतीय महिलांसाठी हे रक्त 11.5 ते 16.5gm Hb-100ML आहे.